Kampongs, een Maleis dorp

Ben van Wijnen

"Een kampong is een traditioneel Maleis dorp bij het water, waar veel huizen op palen bij rivieren en waterwegen zijn gebouwd. Een traditionele kampong bestaat uit 20 of 30 houten woningen met rieten of zinken daken. De huizen staan op palen rond een estuarium of rivier. De bewoners zijn meestal vissers of rijstboeren. Veel van de vissers vingen vis met vallen en ze droogden de vis. Huizen stonden ook vaak tussen boomgaardgewassen, met rijstvelden buiten de dorpsgrenzen. Kampongs hadden meestal geen openbare gebouwen anders dan een kleine moskee."

Kampong betekent dorp. De omgeving waarin een kampong ligt is meestal koel, schaduwrijk en met veel groen er omheen. De paden zijn niet geplaveid en alles wordt in de kampong heel schoon gehouden. De ruimtes tussen de huizen zijn ruim en er is slecht sporadisch een obstakel tussen de huizen. De huizen in de kampongs staan allemaal op palen.
Omdat er geen wegen zijn, zoals bij ons, die een automatische scheiding aanbrengen, zijn er geen barrières tussen de mensen. Ze gaan vriendschappelijk en flexibel met elkaar om, wanneer men elkaar nodig mocht hebben. Veel beter dan wij gewend zijn in onze moderne samenleving.
In de kampong is er niet veel veranderd in de traditionele manier van werken, zoals bij de verbouw van rijst, visvangst of andere bezigheden op het land. Om het huis heen wordt alles zeer goed aangeveegd. Het is er zeer schoon en er worden wat groente verbouwd of er staan fruitbomen. In het bijzonder de kokosnoot- en bananenbomen. In mindere mate zie je ook nog wel papaya-, guave- en rambutanbomen.
De toiletten en de waterkraan/bron zijn gewoonlijk buitenshuis. Deze staan apart en ze worden een beetje van het woonhuis gehouden.

De schaduwrijke plekjes om de huizen heen zijn de geliefde plekjes voor de kinderen om te spelen. Maar ze hebben ook een sociale functie, zoals werkplaats: attap- en mattenvlechten, kleren drogen, rijst fijn stampen, timmermanswerk.
Een andere ruimte waar men gewoonlijk ook wel werkt is onder het huis. Het Maleise huis in de kampong staat immers op palen. Hier heeft men ook iets meer privé. Behalve dat je hier je werk kunt doen, wordt er ook gekletst. Nieuwtjes worden er verteld en daarnaast het is ook nog eens de opslagplaats voor rijst, brandstof (hout, kokosnootschillen, enz.), bouwmaterialen, werktuigen voor op het rijstveld, fietsen en zelfs auto's.

Op het eerste gezicht lijkt een kampong een gezapige dorpje, waar het het heel erg rustig is. Het heeft hier en daar een opvallend gebouw, zodat je niet kunt verdwalen. In de kampong zie je veel paden, huizen, bomen. De huizen lijken allemaal op elkaar en staan in een harmonieuze omgeving.
Er zijn gewoonlijk geen wegen in de kampong, alleen de weg die naar de kampong leidt, komt tot in de het dorp. Daarentegen zijn er veel paden, die zich slingerend van het ene huis naar het andere en ander e delen van het dorp bewegen.
De zanderige paden zijn niet meer te herkennen, wanneer ze dichtbij een huis komen, omdat je dan op het woonerf van de bewoner komt.
xx

Er is van bovenaf niet opgelegd, dat je je huis volgens voorschriften ergens moet bouwen.De "layout" van de kampong wordt bepaald door sociale verwantschap, de cultuur en de leefstijl (o.a. het beroep) van de bevolking. Het uiterlijk van de woning wordt afgekeken van reeds gebouwde huizen of het wordt bepaald door religieuze aspecten. Huizen staan ver uit elkaar, want men houdt er rekening mee, dat er aangebouwd kan worden. Tevens kunnen er dan fruitbomen of andere bomen geplant worden en men heeft zodoende meer privacy.
Behalve de afstand van de huizen, geeft ook het donkere interieur veel privacy aan de bevolking.
De huizen worden dus met slingerende paadjes met elkaar verbonden. Zo gaan de woonerven in elkaar over. Er zijn weinig materialen voorhanden of je woonerf af te bakenen. Vaak is het een omgewaaide kokosnootboom of een mooi aangeveegd erf, wat een markering aangeeft van de bewoner. Het is vaak onduidelijk wat privé en publiek terrein is. Het loopt vaak gewoon in elkaar over.

Zelfs de grens van de kampong is verwarrend en duidelijk, hoewel de grenzen op de rijstvelden heel duidelijk zijn. Zij worden aangegeven door de irrigatiekanaaltjes en de dijkjes ertussen. Er is dus om de huizen heen een duidelijk privé-terrein (woonerf), waar je dus niet zomaar kunt komen. Nog meer belang hecht men aanhet eigendomsrecht van de fruitbomen en kokosnootbomen!

Er is genoeg sociale controle in de kampong, omdat de paadjes van huis naar huis slingeren en naar de openbare plaatsen, waar men samenkomt. Kinderen kunnen overal veilig spelen. Of dit nu in huis, op het woonerf of openbare speelplaatsen is. De kampong ligt onder een dik gebladerte van palmen en andere bomen en die geven zoveel schaduw, dat zelfs op hele warme middagen gebruik kan worden gemaakt van de woonerven..

De natuurlijke ligging van de kampong, het gebruik van lokale, natuurlijke bouwmaterialen en het ontbreken van bijv. hekken om de huizen, geeft de kampong een open en uitnodigend karakter. Deze informele en open sfeer leidt tot een opbouwende, vriendschappelijk en sociale relaties in de kampong.

Ben van Wijnen